A = Entree
Hier kan je inchecken bij aankomst, zodat je alle uitleg en benodigde materialen ontvangt en wij weten dat je er bent. Ook kan de winnaar van het tombolapakket dat hier ophalen bij vertrek.
B = Zitkuil
Hier worden workshops gegeven met beamer en scherm.
C = Paddock
Hier worden de workshops gegeven waarbij de paarden betrokken zijn.
D = Vuurplaats
Hier worden workshops gegeven.
E = Boomgaard
Hier worden workshops gegeven.
F = Zielscirkel
Hier worden workshops gegeven.
WC = mobiel toilet
1
Even voorstellen!
Ik ben Nelleke Dikkerboom-Bruin, creatieve duizendpoot, nieuwetijdsmens en opleider en Coach Paard & Systeem PPeSM®.
Mijn missie is om de wereld een stukje mooier, fijner en veiliger te maken voor alles wat leeft. Een wereld waarin mens, dier en natuur niet alleen evenwichtig kunnen bestaan, maar ook harmonieus samen-zijn en samenwerken. In mijn beleving zijn we namelijk allemaal met elkaar verbonden, en kunnen we bovendien zo veel van elkaar leren!
Om die reden leef en werk ik op een heel bijzondere plek, samen met mijn man Dick, paarden Diaz, Bowie en Jarno, en alle andere dieren. We hebben deze plek Paard & Tuin Harstahof genoemd. Hier richt ik me helemaal op nieuwetijds en natuurinclusief welzijn van mens en paard, vanuit systemisch-holistisch perspectief.
Ik ervaar het elke keer weer als wonderlijk hoeveel paarden ons te vertellen hebben. En hoe bijzonder, gelaagd en diepgaand die uitwisseling is. Daarom ben ik me steeds verder aan het specialiseren in de interactie en communicatie tussen mens en paard. Maar ook de helende werking ervan, en de overlappende dynamieken en innerlijke processen die kunnen spelen en die hierop van invloed zijn. Hierbij is mijn uitgangspunt dat paardwelzijn en menswelzijn onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn en dat het proces belangrijker is dan het eindresultaat.
Dit zet ik op verschillende manieren in de wereld, bezoek de websites om er meer te weten over te komen!
Nieuwetijds
Misschien denk je bij het woord nieuwetijds aan een vrouw in een blauwe jurk en vaag gedoe, maar vanuit mijn perspectief is er niks zweverigs aan en geeft het woord vorm aan heel aardse en tastbare zaken, die bovendien broodnodig zijn in onze huidige samenleving (ik heb overigens wel een blauwe jurk, en heb die ook wel eens aan, maar laat je daar niet door afschrikken ;-)).
De term nieuwetijdskind en nieuwetijdsmens is in de jaren 70 ontstaan, en is een verzamelnaam voor kinderen en volwassenen die zeer gevoelig zijn voor voeding, chemicaliën, emoties en energieën van anderen. Ze zijn heel zelfbewust, spiritueel begaafd, en hebben een diep intuïtief weten en kennis. Hun linker- en rechterhersenhelft (het analytische en creatieve brein) zijn meer in balans, d.w.z. dat de rechterhersenhelft van nature al meer geactiveerd is. Bovendien is een nieuwetijdskind zich van kleins af aan ‘bewust’ dat het hier is met een doel, een missie om mee te helpen om veranderingen teweeg te brengen in onze samenleving.
Een nieuwetijdskind of -mens is hoogsensitief, maar een HSP-er is niet per definitie een nieuwetijdskind. Een HSP-er heeft een zeer gevoelig zenuwstelsel, waardoor prikkels via de fysieke zintuigen op een diepere laag dan gemiddeld ervaren en verwerkt worden. Een nieuwetijdsmens is gevoeliger op elk gebied (dus binnen alle lichamen) en de gevoeligheid gaat ook vaak nog net weer een beetje dieper. Bovendien is er sprake van een verhoogd (zelf)bewustzijn en doorgaans is een nieuwetijdsmens net iets minder gegrond. Deze mens ervaart bovendien echt een missie, een levensdoel om veranderingen teweeg te brengen in het oude systeem, vanuit sensitiviteit, authenticiteit en essentie.
Al mijn bedrijvigheid is gericht op het ondersteunen van iedereen die zich hierin herkend, zowel persoonlijk als professioneel. Zowel nieuwetijdsmensen als HSP-ers hebben namelijk net even wat andere steuntjes in de rug nodig en ervaren de wereld ook op een andere manier. Dat vereist een specifieke benadering, waar ik in gespecialiseerd ben.
Daarnaast staat de term nieuwetijds voor mij overigens ook symbool voor ‘andere manieren’ dan traditionele zienswijzen en constructen, bijvoorbeeld m.b.t. de paardenwereld, management van paarden en hoe we als mensheid voor het overige met natuur en dieren omgaan. Dat zie je dan ook terug in onze bedrijvigheid.
Natuurinclusief
Als nieuwetijds paardenbedrijf werken we natuurinclusief. Dat houdt in dat we in de eerste plaats met de grootste zorg omgaan met natuur en milieu, dat groen en vergroening heel belangrijk zijn, maar bijvoorbeeld ook dat we rekening houden met het natuurlijk landschap binnen onze plannen, en met belasting van het terrein en alles wat hier leeft. Duurzame en natuurlijke oplossingen horen daar uiteraard ook bij, en we gaan voor robuuste natuur waarbij we niet alles willen controleren, maar juist de aarde wat meer haar gang laten gaan en we meebewegen met dat wat zich aandient.
Daarnaast zet ik natuurinclusief management en behandeling ook meer conceptueel in. Het gaat dan om ‘onze natuur’ en ‘de natuur’ van onze dieren, maar ook het belang van contact met de natuur om gezond en gelukkig te zijn. Het betekent niet alleen dat ik altijd buiten werk, maar bovendien werk op basis van wat past bij de oorspronkelijke blauwdruk van mens en dier, en zoek naar de natuurlijke oplossingen en mogelijkheden die zij zelf al in zich dragen. Zo kan je uiteindelijk zo veel mogelijk gebruik gaan maken van eigen innerlijke wijsheid en zelfherstellend vermogen van ieder levend wezen. Vaak is dat een kwestie van wakker maken van deze natural resources en daarna volgt er al veel vanzelf, maar de resultaten zijn in ieder geval geweldig én heel duurzaam.
2
Strodorp
Je vindt het strodorp in en om de boerderij! Met kraampjes en informatiepunten van:
Creatief voor Paarden
Beroepsvereniging Voor en Door Paardencoaches
Zuiver Paardenvoer
Paardenkracht Campus
Magazine Mens&Paard
Dier in Evenwicht
Pure Horse
Opleiding Coach Paard & Systeem PPeSM®
Very Important Horse
Paula van de Geest Paardengedrag en -welzijn
Forest of Wisdom
Worm & Co
Silvermoon
Evelyn Doornbos Horse & Dog Balance
Follow the Horse – Zoë van Mourik
Holistische Praktijk Den Hoek
Vitalstyle
Venhorst Fourage
3
Bamboe
We zijn ontzettend blij met de bamboeplant die hier staat! Een gigantische bos, maar dat kan op dit erf. Vogels en egels vinden hier rust en schuilplekken, en in de winter heb ik de mogelijkheid af en toe wat extra groen te voeren aan de paarden. Een hele fijne aanvulling dus!
4
Rommelhoekjes
Op diverse plekken kom je allerlei rommelhoekjes tegen. Plekken waar we niet opruimen of opzettelijk tuinafval zoals takken en hout neerleggen. Dit doen we om de biodiversiteit en de natuur te ondersteunen. Allerlei diertjes en insecten gebruiken deze rommelhoekjes om in te schuilen, te overnachten, te overwinteren en voedsel te zoeken. Bovendien is niet alles ‘af’. Een plek als deze, daar blijf je werk van houden en het is belangrijk om dit los te laten. Dus wil je ook iets doen voor de natuur: maak het allemaal niet te netjes en laat ook wat werk over voor een volgende keer ;-)
5
Rozentuin
Toen we hier in 2018 kwamen wonen was het hele terrein behoorlijk overwoekerd met veel achterstallig onderhoud. Hoe leuk was het dat er een oude rozentuin tevoorschijn kwam toen we alles aan het opknappen waren! Als je straks even lekker ergens wilt zitten met een kopje thee, dan is dit een heerlijk plekje.
6
Toekomstige schuilstal
Op deze plek hopen we nog dit jaar een open schuilstal voor de paarden te realiseren. To be continued!
7
Kracht van de kudde (1)
Een paard is een kuddedier met een heel fijngevoelig en complex sociaal systeem. Binnen een kudde leven paarden samen en bouwen op elkaar als het gaat om veiligheid, geborgenheid en overleven. Daardoor zorgt alleen zijn ervoor dat een paard zich in de basis onveilig voelt, en daarmee gaat altijd stress gepaard (in welke mate dan ook). Dat kan weer de oorzaak zijn van fysieke en/of emotionele problemen/gedragsproblemen.
Daarom leven onze paarden in een kudde van drie in de leefomgeving en houden we rekening met deze behoefte tijdens alle activiteiten: de dieren kunnen elkaar altijd zien of elkaars gezelschap opzoeken. We pakken dit in volledige vrijheid op, ze kunnen komen en gaan zoals het voor hun goed voelt. Daardoor is de belasting van dit werk voor Diaz, Bowie en Jarno minimaal: de mogelijkheid tot natuurlijk gedrag maakt dat eventuele opgepikte spanning direct op een natuurlijke manier weer losgelaten kan worden. Ook tijdens andere activiteiten houden we rekening met dit principe (een stukje wandelen is voor ons gezellig, voor het paard hartstikke spannend omdat hij gescheiden wordt van z’n kudde en vertrouwde leefomgeving). En zoals genoemd speelt de groep ook een belangrijke rol bij het stimuleren van beweging.
8
Mini wadi
Dit gedeelte van het erf laat erg moeilijk water door en daardoor is het al snel modderig of overstroomd. Door een mini wadi te graven is dit probleem voor een groot gedeelte opgelost. En de eenden vinden het ook fijn ;-) In de paddock hebben we overigens ook gebruik gemaakt van glooiing om water te leiden. Dat is nu niet meer goed te zien door het intensieve gebruik deze winter en alle regen die gevallen is, maar door de buitenzijdes hoger te maken loopt regenwater naar 1 punt waardoor de rest weer snel droog is. De plas die wel blijft staan is fijn voor de eentjes en de paarden drinken er ook graag uit.
9
Supplementenbar
We hebben een mineralenbuffet aangelegd in de leefomgeving, losse bakken die we makkelijk kunnen vullen en schoonmaken. Hierin bieden we steeds weer andere ingrediënten aan, zoals bijvoorbeeld Keltisch zeezout, veendrenkstof, IJslands zeewier, Diatomeeënaarde en appelazijn. Maar ook likstenen en verschillende soorten paardenthee, ik varieer regelmatig.
Door middel van een mineralenbuffet kan je essentiële natuurlijke supplementen aanbieden, waarbij het paard zelf kan kiezen waar hij behoefte aan heeft.
Mooie van de paardenthee is dat je mee kunt bewegen met de natuur: je plukt die bladeren, bloemen of bloesem die op dat moment voorradig zijn. En omdat de paarden zelf kunnen kiezen zorg je voor een heel fijne aanvulling in rantsoen. Op ons YouTube kanaal zie je er een voorbeeld van.
Belangrijk detail is dat je altijd vers drinkwater in de buurt van het buffet beschikbaar stelt. Dan is het paard niet verplicht uit het mineralenbuffet te drinken als hij dorst heeft!
Wil je weten wat er vandaag allemaal in zit? Vraag me er even naar!
10
Waterpunten paarden
Op dit moment maken we gebruik van kraanwater, wat we opslaan in een tank om van daaruit te gebruiken voor alle dieren. Slootwater willen we niet gebruiken, omdat er een vrij hoge bariumgehalte gemeten is in de omgeving (waarschijnlijk ontstaan door gasboring). We zijn nog op zoek naar een handig en prettig systeem om hemelwater op te vangen en te gebruiken.
In de leefomgeving van de paarden zijn 2 waterpunten opgenomen in de vorm van halve oude wijnvaten, die we allebei of één van beide vullen. Zo moeten de paarden steeds kijken waar water te halen valt. De waterpunten zijn wat verder van de hooipunten gesitueerd, zodat er gelopen dient te worden om ze te bereiken. Waar we wel rekening mee hebben gehouden, is gemak voor onszelf om ze te vullen. Eerder stonden de vaten elders op het erf, maar dat was gewoon niet praktisch. Belangrijk ook om rekening te houden met je eigen mogelijkheden en wensen! Je moet het immers allemaal wel kunnen behapstukken ;-)
11
Passieve Fysio
Het grootste gedeelte van de dag leven onze paarden hier vrij en zijn ze samen met kuddegenoten en alle andere dieren. Hoe mooi is het dan om hun leefomgeving inspirerend te maken en op zoek te gaan naar manieren waarop de dieren zelf hun lichaam en geest trainen, en sterker en gezonder worden? Om die reden passen we diverse vormen van verrijking toe (zie ook punt 35 en 28), waaronder passieve fysio, zodat niet alleen de gymnastische spieren worden getraind (die vooral aan de buitenkant zitten), maar ook de cybernetic muscles (die meer binnenin, dicht bij de wervelkolom zitten). Zo zoeken we steeds naar manieren waarop de paarden zelf én op een natuurlijke manier kunnen ontwikkelen.
12
Keuze- en bewegingsvrijheid (1)
Ons streven is om de paardjes zo veel mogelijk vrij te laten leven en bewegen met elkaar. Maar op dit moment komt het in de winterperiode wel eens voor dat ze wel even naar binnen gaan. ‘s Winters kunnen de weersomstandigheden hier aan zee op klei namelijk dusdanig heftig zijn (met name bij aanhoudende regen en harde noordenwind), dat het gewoon fijn is ze daar even een paar uurtjes uit te halen.
Uiteraard verbeteren we de huisvesting steeds weer verder, maar we hebben de beslissing genomen alles stap voor stap op te pakken. Er moet immers ook een boerderij verbouwd worden en kosten zijn enorm gestegen in het algemeen. Bovendien komt soms het leven gewoon even tussendoor en gooit roet in het eten.
Dan is het ook fijn om je te realiseren dat onze paarden op dit moment zo’n 9 a 10 maanden per jaar gezond, vrij en in kuddeverband 24/7 buiten leven en de rest van de tijd het grootste gedeelte van de dag. Dat is natuurlijk al een prachtig uitgangspunt, waar de paarden het goed op doen.
13
Lekker schuren!
Misschien heb je die grote gele borstel wel gezien bij het zonneprieel voor de paarden? Dat is een oude borstel van een veegmachine, die ik heb gekregen van een lieve klant. Door een paal in de graven en de borstel daar overheen te zetten, hebben we een heerlijke, hufterproof schuurplek voor de paarden gecreëerd! Voor het overige hangen hier en daar bezems, ook daar wordt graag gebruik van gemaakt!
14
Keuze- en bewegingsvrijheid (2)
Wanneer ik coach of trainingen geef, kunnen mijn paarden écht vrij komen en gaan: elk paard kan zo zijn beweging en behoefte volgen en op zijn manier deelnemen (of niet) aan een sessie. Dit heeft absoluut positief effect op de zuiverheid en diepgang van de signalen die door de paarden worden gegeven tijdens een coachsessie: hoe natuurlijker het paard kan leven en hoe meer ruimte er is voor keuze en eigen-wijsheid, hoe natuurlijker (en dus accurater) hun reacties en gedrag. Ik ervaar persoonlijk dus veel minder vertroebeling door stress of (ander) ongemak sinds ik met hen werk zoals ik nu doe.
Daarnaast kunnen de paarden op deze manier eventueel opgebouwde spanningen ook direct loslaten op een natuurlijke manier. Door met elkaar te spelen, wat te eten of door te bewegen. Ook heel fijn!
15
Takkenmuurtjes
We hebben op verschillende plekken takkenmuurtjes gerealiseerd. Voor de paarden om aan te knabbelen, voor de andere beestjes om in te huizen, en ook om als windbreker te dienen. De muurtjes waar de paarden bij kunnen, daar zitten uiteraard alleen voor paarden eetbare soorten in. Die buiten hun bereik staan, daar kan ook mooi ander afvalhout in. Super functioneel!
16
Kracht van de kudde (2)
Voor mensen is het van net zo groot belang een juiste plek te vinden binnen het grotere geheel, en in verbinding en veiligheid te kunnen leven. Daarom raakt het ervaren van deze dynamiek bij de paarden vaak een gevoelige innerlijke snaar: (tijdelijk) deel uitmaken van een dergelijk goed functionerend systeem werkt helend en verhelderend.
De andere dieren leven ook graag samen en voelen de behoefte deel uit te maken van iets groters, met een eigen functie en rol. We proberen daar zo optimaal mogelijk aan tegemoet te komen. Het concept ‘samen leven’ en verbinding komt bovendien terug in mijn systemisch-holistische levensvisie.
17
Weidebeheer en gezonde bodem
De tracks zorgen ervoor, naast het stimuleren van beweging, dat de bodem van het weiland niet overbelast wordt. Door gebruik te maken van deze paden en dit te combineren met uitgestelde begrazing/weidegang (die meestal pas in juni plaatsvindt, als de gewassen volledig uitgegroeid zijn) kan de bovenlaag (aerobe laag) van de weide herstellen, aangroeien, en krijgen meerdere soorten begroeiing een kans om te gaan wortelen en hun zaden te verspreiden. Zo wordt de bodem over-all steeds gezonder en krijgt het land de rust die het nodig heeft.
Ongewenste soorten zullen langzamerhand verdwijnen en gewenste soorten verschijnen. Ook zaaien we het land door op kale plekken en met specifieke gewassen.
We maken geen gebruik van gif of kunstmest: mest en stalbodemmateriaal wordt 1 of 2 keer per jaar uitgereden over ons land en dat vullen we bijvoorbeeld aan met mineralen zoals lavagruis. Deze aanpak is uiteraard een meerjarenplan, het duurt enkele jaren voordat het weiland zal zijn zoals wij dat graag willen. Dit jaar zagen we echter al wel dat de aerobe laag van het weiland enorm aangegroeid is! Waar het eerst misschien 2 cm was, is het nu wel 15 a 20 cm. Bovendien groeien er al heel veel verschillende grassen en andere gewassen, mooi om te zien.
Het weiland aan de oostzijde is op dit moment al heel mooi en divers. Het andere deel, aan de westzijde vraagt wat meer aandacht en tijd (zie ook punt 46).
18
Poel & Wadi
Dit lage gedeelte dient al sinds het begin als wadi. Heel fijn, die glooiing in het landschap, want water loopt direct naar dit punt en omliggend terrein is dan sneller droog. Maar omdat deze wadi ook de track onderbreekt, en de kleibodem snel te zwaar en zuigend wordt om doorheen te lopen, ontstond bij mij de wens er nog meer diepteverschil in aan te brengen. Daarom hebben we een gedeelte afgezet wat kan fungeren als poel voor de eenden en andere diertjes, maar waar de paarden niet bij kunnen, en die ook nog wat dieper is dan de rest van het landschap. Leuke is dat ik een aantal planten heb toegevoegd hier, maar dat er vorig jaar vrijwel direct natuurlijke beplanting ontstond (harig wilgenroosje, wilg) en dat er binnen een paar weken kikkers in zaten. Het paadje ernaast hebben we iets opgehoogd, zodat de paarden daar juist weer goed langs kunnen lopen.
19
Oude boomgaard
Superblij en trots zijn we op onze oude boomgaard! Toen wij de boerderij overnamen, was er echter heel wat jaren niks gedaan aan onderhoud. In januari 2022 zijn we begonnen met revitaliseren van de boomgaard. Omdat we elke snoeironde niet meer dan 30% van de boom wilden weghalen, was het nodig dit over meerdere jaren te verdelen. Dit jaar (2025) heb ik het grootste gedeelte zelf afgemaakt, iets waar ik super trots op ben want ik heb een week lang op de ladder in de bomen gehangen. Volgend jaar zijn er nog een paar bomen die iets onderhoud nodig hebben, en dan is het helemaal klaar!
20
Natuurlijke oplossingen
Op de rest van het erf proberen we natuurlijke oplossingen te vinden om een natuurlijk verloop en natuurlijke balans te stimuleren. Zoals de loopeenden en kippen die ‘ongedierte’ en ‘onkruiden’ eten en katten en kerkuilen die helpen met het in stand houden van de muizen- en rattenpopulatie. Natuurlijk evenwicht is uiteraard lastig te bereiken wanneer de mens ergens leeft, maar we proberen dit wel zo dicht mogelijk te benaderen door minder vaak in te grijpen, mee te bewegen en duurzamere en milieu- en diervriendelijker manieren in te zetten.
21
Eendenvijver
De vijver is speciaal aangelegd voor onze eenden. Door ook hier weer hoogteverschil aan te brengen, gebruik te maken van diverse materialen, rommelhoekjes en beplanting, is het een inmiddels een heel fijne biotoop geworden! Met salamanders, kikkers, libellen en allerlei andere insecten. Ook kunnen de eendenkuikens goed schuilen hier en volwassen eenden lekker badderen en rusten. We hebben ons laten inspireren voor Le Roy tuinen, die o.a. te vinden zijn in onze voormalige woonplaats Heerenveen. Leuk dat er een stukje van onze achtergrond terugkomt op deze manier.
Heb je die prachtige beplanting gezien? Dat is groot hoefblad, en je vindt hier stekken van in het strodorp. Maar let op: deze plant verspreid zich makkelijk, dus alleen planten als je er de ruimte voor hebt! Bovendien is het geen ‘paardenplant’, buiten bereik houden!
22
Keuze- en bewegingsvrijheid (3)
De andere dieren willen we ook soortgelijke mogelijkheden bieden. De verschillende eenden die hier leven lopen 24/7 los op het erf en de kippen, tamme eenden en pauwen normaal gesproken overdag ook (helaas zitten we nu nog steeds met afschermplicht vanwege de vogelgriep). ‘s Avonds sluiten we de deuren van de ren om roofdieren buiten te houden.
De (voormalig zwerf)katten hebben een fijne eigen plek in de stal van de boerderij waar ze vrij in en uit kunnen lopen en hun eten krijgen. En onze lieve honden hebben een veilig omheinde uitloop op het erf zodat ze vanuit huis ook gewoon naar buiten kunnen gaan.
23
Brandnetels
Grote bossen staan bij ons op het erf, toen we de boerderij kochten was alles overwoekerd ermee. Nu hebben we ze op veel plaatsen wat meer terug kunnen dringen door regelmatig trekken en wortelstokken te verwijderen, maar we laten ze ook heel bewust staan, niet zonder reden!
Brandnetel is een echte stikstofindicator, want de plant woekert daar waar veel stikstof in de bodem zit. De bloei is van juni tot in de herfst, tamelijk onopvallend: omdat de plant een windbestuiver is, is ze niet afhankelijk van insecten. Daardoor is weinig aantrekkingskracht nodig om deze aan te trekken (geweldig hoe functioneel de natuur toch werkt…).
De plant is tweehuizig, dat wil zeggen dat er afzonderlijke mannelijke en vrouwelijke planten zijn. Vaak staan planten van hetzelfde geslacht in grote groepen bij elkaar. De grote brandnetel is een belangrijke waardplant voor rupsen van allerlei vlinders die hun eitjes afzetten op de bladeren van de plant. Daardoor is de plant erg nuttig en belangrijk in het streven naar bio-diversiteit! Niet zomaar weghalen dus, maar ook ruimschoots laten staan zodat deze insecten de kans krijgen om te blijven bestaan.
Wij krijgen misschien blaren en jeuk van de aanraking, maar paarden hebben daar gelukkig minder last van. De verse netels eten mijn eigen paardjes bijna niet. Maar als je de brandnetels knipt en even laat drogen eten ze er graag van. Hartstikke gezond!
24
Grazen en browsen
Van oorsprong zijn paarden niet alleen grazers, maar ook browsers. Browsen houdt in dat paarden op andere hoogtes en/of vanuit andere standen eten. Bijvoorbeeld op borsthoogte de toppen van het gras, op oorhoogte bladeren uit een boom, het hoofd moeten draaien of kantelen om ergens bij te kunnen, of bijvoorbeeld op een helling staan terwijl ze eten. De verdeling hierin is ongeveer 80% grazen tegenover 20% browsen tijdens het voedselzoeken. Bij browsen gebruiken ze dus weer heel andere spieren dan wanneer ze ‘gewoon’ van de grond eten en wordt een andere balans gevraagd. Dit sluit aan bij het concept Passieve Fysio (zie punt 11).
Je kunt je waarschijnlijk ook wel voorstellen dat de bodem in de natuur niet mooi glad en effen is en dat paarden soms moeten zoeken naar manieren waarop ze bij het voedsel kunnen komen, wat eenzelfde effect heeft.
Dat alles bootsen we na in hun leefomgeving en is terug te vinden in zowel natuurlijke als aangelegde elementen. We hebben bijvoorbeeld allerlei bomen en struiken in de leefomgeving geïntegreerd, waarvan gegeten kan worden (zowel hoog als laag als ver weg). We bieden ook voedsel op verschillende hoogtes aan (dat doen we ook in de stallen als ze in de winter wel een paar uurtjes binnen staan). Daarnaast zitten er glooiingen in ons land en hebben we objecten aangebracht die bijvoorbeeld de proprioceptie trainen en om inventiviteit vragen, en het feit dat we het gras laten uitgroeien draagt ook bij, bijvoorbeeld als de paarden de toppen eerst opeten. Het is leuk om hier mee bezig te zijn, en regelmatig nieuwe elementen en uitdagingen te bedenken. Ook voor de andere dieren die hier leven passen we verschillende vormen van verrijking toe.
25
Gevarieerd ruwvoer
In de basis bieden we onbeperkt ruwvoer aan. Dat is best een gepuzzel omdat we drie totaal verschillende paarden hebben met ook totaal andere behoeftes, maar met een beetje goede wil lukt het prima.
Het rantsoen ruwvoer voor de paarden bestaat bij ons uit verschillende soorten hooi, zoals Duits kruidenhooi, Deens graszaadhooi en weidehooi. Dat doen we omdat we graag een constante willen inbrengen in het ruwvoer wat we aanbieden. We hebben namelijk geen ruimte voor grote opslag, en door steeds verschillende partijen op voorraad te hebben, kunnen we altijd 1 partij door blijven voeren, als er een andere wisselt. De overgangen naar nieuwe partijen zijn dan wat kleiner en dat is fijner voor het spijsverteringskanaal van het paard.
Bovendien hebben we zo mogelijkheid om het hooi wat we aanbieden te verarmen als dat nodig is, zonder dat we hoeven te stoppen met ‘onbeperkt’ ruwvoer. Bijvoorbeeld als de paarden wat te veel groeien, of in de zomer, als er ook gras gegeten wordt. Graszaadhooi heeft bijvoorbeeld heel lage voedingswaarden en dat mengen we er dan doorheen.
Daarnaast vormen takken, gras, zaden, bladeren en kruiden (deels door ons aangeboden, deels door hen zelf te vinden in de leefomgeving) onderdeel van het rantsoen. Ook bied ik bijvoorbeeld rozenbottels, pompoenpitten, brandnetelzaden en gedroogde takken aan, die ik vaak zelf oogst en droog (voordeel daarvan is dat je ook in de winter gezonde snacks kunt aanbieden).
